De zachte revolutie

Liefde, empathie en verbondenheid in dialoog met Byung-Chul Han

​

​​

​

​

Inleiding: een gedeeld besef van vervreemding

Dit essay ontspringt aan een diepe existentiële intuïtie: dat liefde niet slechts een gevoel is, maar het dragende veld van het bestaan. In die visie is empathie geen vaardigheid, maar een daad van aanwezigheid. Een relationele waarheid die zich ontvouwt in de tussenruimte tussen mensen.

 

Als mens, denker en ervaringsdeskundige weet ik uit eigen levenservaring: de afwezigheid van empathie is niet neutraal. Ze is ontwrichtend. Ze desintegreert het Zelf.

 

De Koreaanse-Duitse filosoof Byung-Chul Han, in zijn scherpe cultuurkritiek, beschrijft op systemisch niveau precies dat wat ik heb doorleefd: een wereld waarin prestatie, transparantie en individualisering de plaats innemen van verbondenheid, traagheid en innerlijke waarheid. Daarin vinden wij elkaar. Han als stille observator van een tijd die zijn ziel heeft verloren, ik als zoekende in een wereld die haar hart is vergeten.

 

 

 

Empathie als liefdesdaad versus het regime van transparantie

Voor mij is empathie een daad van liefde: een radicale aanwezigheid bij de ander, zonder projectie, zonder oordeel, zonder verlangen naar controle. Empathie is een ruimte van ontvankelijkheid waarin waarheid zich kan tonen. Han stelt daartegenover dat onze cultuur geobsedeerd is geraakt door transparantie. Alles moet zichtbaar, meetbaar en uitlegbaar zijn. Zelfs gevoelens worden data.

 

Maar: “Transparantie vernietigt vertrouwen,” schrijft Han. “Ze elimineert het onzichtbare waarin een relatie zich kan nestelen.”

 

Wanneer empathie wordt teruggebracht tot een meetbare competentie, verliest zij haar morele radicaliteit. Wat mij raakt, is dat Han de cultuur van transparantie ontmaskert als een cultuur van wantrouwen. We willen geen werkelijke nabijheid, maar controle. In zo’n wereld wordt het relationele vervangen door het functionele. En zo verdwijnt empathie steeds verder uit zicht.

 

 

 

Liefde als veld versus de erosie van Eros

In De terugkeer van de Eros stelt Han dat liefde is uitgehold. Dat gebeurt niet omdat zij minder gewenst is, maar omdat het systeem waarin wij leven haar voorwaarden ondermijnt. Liefde vraagt immers om overgave, wachten, het loslaten van het ik. Maar de prestatiemaatschappij duldt geen passiviteit of onzekerheid. Alles moet direct beschikbaar, beheersbaar en uitwisselbaar zijn.

 

Mijn visie op liefde is wezenlijk anders. Liefde is geen menselijke behoefte, maar de grondtoon van het bestaan. Een veld waaruit alles voortkomt. Empathie is daarin het zintuig waarmee wij op dat veld afstemmen. In die zin is liefde geen sentiment, maar een fysiek, existentieel veld waarin het relationele zich ontvouwt. Zoals kwantumverstrengeling duidt op onderlinge verbondenheid op subatomair niveau, zo weerspiegelt empathie een verstrengeling van zielen die voorafgaat aan gescheidenheid.

 

Han en ik raken elkaar hier: liefde is niet verdwenen, maar vergeten. Verstikt door een systeem dat haar voorwaarden — traagheid, mysterie, wederkerigheid — wantrouwt en systematisch vernietigt.

 

 

 

Het verdwijnen van het Wij: empathie als revolutionaire praktijk

Han analyseert hoe het neoliberale subject zichzelf uitbuit in naam van vrijheid en autonomie. We zijn geen onderdrukte slaven meer, maar vermoeide ondernemers van onszelf. Het Wij verdwijnt. Wat resteert is het uitgeputte Ik, opgesloten in optimalisatie, vergelijkingsdrang en eenzaamheid.

 

Empathie verstoort dit narratief. Zij is geen nuttige kwaliteit, maar een ethisch appèl. Een herinnering aan wie we werkelijk zijn: relationele wezens. In een wereld waarin verbondenheid wordt ingeruild voor rendement, is empathie een daad van verzet. Ze herinnert ons aan wat geen algoritme kan bevatten: aanwezigheid.

 

Empathie is geen zachte deugd. Ze is een revolutionaire kracht. Een liefdesdaad in een wereld die liefde heeft gerationaliseerd.

 

 

 

Waarheid als aanwezigheid versus de dataficatie van het bestaan

Waar ik waarheid herdenk als een relationeel proces — ontstaan in het spanningsveld tussen zelf en ander — toont Han hoe waarheid wordt vervangen door informatie. Data, statistiek, zichtbaarheid: ze regeren. Maar wat verdwijnt, is het waarachtige, het belichaamde en het onzegbare.

 

Voor wie,  zoals ik, opgroeide in een omgeving waar waarheid werd gemanipuleerd of ontkend, is dit geen abstracte kwestie. Het is existentieel. Waarheid is voor mij een levensvoorwaarde. Geen bezit of antwoord, maar een open houding en aanwezigheid. En precies die waarheid dreigt te verdwijnen in een wereld die alleen nog waarde hecht aan het meetbare.

 

Han en ik vinden elkaar in onze afwijzing van de eenzijdige logica van informatie. Maar waar hij stopt bij analyse, wil ik de herinnering bewaren. De herinnering dat waarheid iets heiligs is. Iets wat slechts verschijnt in ontmoeting. In empathie en in liefde.

 

 

 

De metamoderne wending: van diagnose naar heling

Byung-Chul Han is een meester in het blootleggen van wat er ontbreekt. Zijn werk is een sobere, soms wanhopige elegie voor wat we verloren zijn: liefde, eros, gemeenschap, ziel. Maar waar hij blijft steken in melancholie, zet ik de sprong naar herinnering.

 

Ik geloof dat we ons kunnen herinneren wat we zijn vergeten. Dat we, voorbij de versnelling en de fragmentatie, opnieuw kunnen luisteren, aanwezig zijn en verbinden. Dat is geen vlucht uit de wereld, maar een metamoderne keuze: om waarheid, empathie en liefde opnieuw te belichamen in een tijd die hen ontkent.

​

In deze zin is mijn werk een aanvulling op Han: geen tegenstem, maar een vervolg. Waar hij wijst op het tekort, stel ik de vraag: wat als liefde het veld is dat alles met alles verbindt? Wat als empathie de toegangspoort is tot dat veld? Wat als wij, mensen, herinneringsorganen zijn van die onderlinge verbondenheid?

 

 

 

Slot: empathie als antwoord op een vergeten menselijkheid

Empathie is geen sociaal extraatje, geen vaardigheid voor de zachte sector. In een wereld die waarheid reduceert tot data, relaties tot transacties en liefde tot algoritmen, is empathie de meest subversieve daad. Ze is een herinnering aan wat werkelijk telt:

 

Niet beheersing, maar aanwezigheid.
Niet productiviteit, maar verbondenheid.
Niet transparantie, maar intimiteit.

 

Byung-Chul Han helpt ons zien wat verloren ging. Maar herinneren wie we zijn — dat is de taak van liefde. En dus van empathie.

 

Want wie zich herinnert dat alles verbonden is, vergeet nooit meer wie hij werkelijk is.​

​