De Smear Campaign

Wanneer je reputatie het doelwit wordt

 

 

 

 

 

Inleiding

In relaties met verborgen narcisme is de strijd vaak niet zichtbaar aan de oppervlakte. Wat zich achter gesloten deuren afspeelt, wordt subtiel naar buiten verlegd in de vorm van beeldvorming: een langzaam maar doelgericht proces waarin de ander niet alleen wordt gedevalueerd, maar ook systematisch wordt ondermijnd in de ogen van de omgeving. Deze strategie staat bekend als een smear campaign. Ik kies er bewust voor om deze Engelse term te behouden. Net als begrippen als blame-shifting of gaslighting is het een herkenbare vakterm geworden, die in internationale literatuur en lotgenotengroepen direct wordt begrepen.

 

Een smear campaign kan worden gezien als een lastercampagne die erop gericht is twijfel te zaaien, reputatie te beschadigen en uiteindelijk de ander te isoleren. Het gaat zelden om openlijke beschuldigingen, maar veel vaker om subtiele insinuaties, halve waarheden en suggestieve opmerkingen die zich als gif verspreiden. In de kern is het een machtsmiddel: door het narratief naar zich toe te trekken, creëert de persoon met narcisme bondgenoten en bevestigt zij haar eigen onschuldige zelfbeeld, terwijl de partner steeds verder buitenspel wordt gezet.

 

In dit essay verweef ik drie persoonlijke ervaringen met een psychologische en filosofische duiding. Het zijn momenten waarop ik merkte dat het beeld van mij buiten de relatie niet meer het mijne was, maar het hare. Het gaat niet alleen over roddel of laster, maar over de diepere ervaring van het verlies van erkenning:

 

Wat betekent het als anderen jóu niet meer zien, maar enkel het verhaal dat over jou verteld wordt?

 

 

 

De subtiele kiemen van een smear campaign

De kiemen van een smear campaign zijn vaak klein, bijna onschuldig. In mijn geval speelde er vrij in het begin van de relatie een voorval dat pas later zijn volle betekenis zou krijgen. Ik zat midden in mijn scheiding en voelde me kwetsbaar en emotioneel uitgeput. Op een avond sprak ik met mijn toenmalige vriendin af om bij haar thuis wat tijd samen door te brengen. Toen ik aankwam, vertelde ze ineens dat twee vriendinnen onderweg waren om ook langs te komen. Ik gaf rustig aan dat ik me die avond niet sterk genoeg voelde om te socializen met voor mij nog vrij onbekende mensen en dat ik liever thuis was gebleven als ik dit had geweten. Ik besloot naar huis te gaan, zij was daar boos over en in die sfeer vertrok ik. Buiten trof ik haar vriendinnen nog even kort. Zij leken mijn uitleg te begrijpen en daar leek de situatie mee afgesloten. Maar ik zal nooit weten wat mijn ex op dat moment, achter gesloten deuren, over mij heeft verteld tegen haar vriendinnen. 

 

In de maanden daarna merkte ik dat dit kleine incident tegen mij werd gebruikt. Eén van die vriendinnen – die mijn ex kende van de voetbal – dook steeds vaker op in opmerkingen die mijn ex maakte: dat ze mij “niet zo zag zitten”, dat ze “haar twijfels had” over mij. Subtiele signalen die, hoewel ik de betreffende vrouw nauwelijks kende, zich opstapelden tot een beeld. Het oordeel over wie ik was kwam niet meer voort uit ontmoeting of contact, maar uit woorden die via mijn ex werden ingefluisterd.

 

Psychologisch gezien is dit een bekend patroon. Narcisten zetten vaak zogenaamde flying monkeys in: mensen uit de omgeving die, al dan niet bewust, het negatieve narratief over de partner uitdragen. Het is een vorm van triangulatie, waarbij de band tussen twee mensen ondermijnd wordt door een derde in te schakelen. Voor de persoon met narcisme heeft dit meerdere functies: het bevestigt het eigen gelijk, het creëert bondgenoten en het legt druk op de partner, die steeds meer voelt dat haar reputatie ter discussie staat.

 

Wat in het moment slechts een ongemakkelijk misverstand leek, werd achteraf gezien de eerste stap in een subtiel maar destructief proces: de opbouw van een alternatieve werkelijkheid waarin ik niet langer werd gezien zoals ik was, maar zoals mijn ex mij afschilderde. Later in de relatie zou de vriendschap tussen mijn ex en die vriendin van de voetbal volledig stuklopen. Het bleef altijd mistig wat daar precies aan ten grondslag lag, maar mijn ex insinueerde regelmatig dat onze relatie daarin een doorslaggevende rol had gespeeld. Zelfs het einde van hun vriendschap werd zo op mijn conto geschreven.

 

 

 

Familiebanden en narratieve controle

Naarmate de relatie vorderde, werd steeds duidelijker hoe beeldvorming ook binnen familiesystemen kan functioneren. De ouders van mijn ex woonden op anderhalf uur afstand en in de ruim drie jaar dat wij samen waren, heb ik hen slechts een handvol keren ontmoet. Tegen het einde van onze relatie vierden zij hun vijftigjarig huwelijk met een groot feest. Ik was daar niet voor uitgenodigd. Dat hoorde ik pas later via mijn ex, die daar quasi-verontwaardigd over deed. Maar het beeld dat haar ouders van mij hadden, kon nauwelijks uit persoonlijke ontmoeting zijn ontstaan. Het moest gevoed zijn door wat mijn ex over mij had verteld.

 

Ik sprak dat ook uit naar haar: dat het beeld dat haar ouders van mij hadden, door háár moest zijn ingekleurd. Haar reactie was kort, maar veelzeggend: “Ja, ik heb iets recht te zetten.” Het was een terloopse bekentenis van de macht die zij uitoefende over de manier waarop ik in de ogen van anderen bestond.

 

Psychologisch gezien raakt dit aan een kernmechanisme van de smear campaign: controle over het narratief. Door de interpretatie van gebeurtenissen te sturen, door te selecteren welke informatie wel of niet wordt gedeeld, bepaalt de narcist hoe anderen jou zien. Voor familieleden of bekenden, die slechts fragmenten van jouw persoon kennen, kan dit beeld zó overtuigend worden dat het de plaats inneemt van de werkelijkheid.

 

Hier raakt psychologie aan filosofie. Baudrillard beschreef in zijn theorie van het simulacrum hoe beelden en verhalen zich kunnen losmaken van de realiteit en uiteindelijk belangrijker worden dan de werkelijkheid zelf. Het is niet meer de ontmoeting die bepaalt wie iemand is, maar de representatie – een narratief dat zich als waarheid voordoet. Voor mij betekende dit dat ik door de ogen van de ouders van mijn ex niet meer als mezelf bestond, maar als een versie van mij die door haar was geconstrueerd.

 

 

​

Slachtofferschap als strategie

Na haar affaire met de BSO-medewerker, en nadat we toch weer bij elkaar waren gekomen, vertelde mijn ex dat ze veel met hem over mij had gepraat. Ze bracht dit alsof het positief was geweest – alsof ze mij had geromantiseerd of geïdealiseerd in hun gesprekken. Maar diep van binnen voelde ik dat dit niet klopte. Eerder leek ze zijn sympathie te hebben willen winnen door mij neer te zetten als degene die haar tekortdeed. Het is een strategie die ik vaker bij haar heb gezien: zichzelf positioneren als slachtoffer — de ander als dader.

 

Die rolverdeling had meerdere functies. Naar buiten toe leverde het haar begrip en steun op; voor zichzelf bood het een manier om pijn, schaamte en verantwoordelijkheid af te schuiven. Ze presenteerde zich graag als de sterke, alleenstaande moeder die, ondanks alle moeilijkheden in haar leven, het in haar eentje wist te regelen – een beeld dat bewondering opriep. Maar achter dat imago was zij vaak zelf de bron van chaos, ellende en destructie in haar leven. Het slachtofferschap fungeerde als masker: een manier om controle te behouden, sympathie te oogsten en tegelijk de ander monddood te maken.

 

Psychologisch gezien is dit een kernfunctie van de smear campaign: het externaliseren van schuld. Door de partner tot dader te maken, hoeft de persoon met narcisme de eigen tekortkomingen niet onder ogen te zien. De omgeving neemt dit vaak gretig over, omdat het verhaal overtuigend wordt gebracht en inspeelt op de menselijke neiging tot partij kiezen.

 

Filosofisch gezien sluit dit opnieuw aan bij Baudrillard: het beeld verdringt de werkelijkheid. De rol van slachtoffer werd zo zorgvuldig opgevoerd dat het soms overtuigender leek dan wat er feitelijk gebeurde. Voor mij betekende dit een pijnlijk verlies van erkenning: de realiteit van mijn liefde, mijn inzet, mijn aanwezigheid werd actief overschreven door een narratief waarin ik enkel nog de rol van tegenstander vervulde.

 

 

 

De psychologische functie van een smear campaign

De smear campaign is meer dan roddel of miscommunicatie. Het is een strategie die diep verweven zit in de dynamiek van narcistische relaties. Waar de partner zoekt naar nabijheid, eerlijkheid en erkenning, zoekt de persoon met narcisme naar behoud van macht, controle en zelfrechtvaardiging. De lastercampagne vervult hierin meerdere functies:

 

Isolatie van de partner
Door negatieve beeldvorming uit te zetten in de omgeving, wordt de partner langzaam losgeweekt uit haar sociale bedding. Vrienden, familie en kennissen beginnen te twijfelen: “Zou het echt zo zijn?” Het isolement maakt de partner kwetsbaarder en afhankelijker van de persoon met narcisme.

 

Externe bevestiging voor het zelfbeeld
De persoon met narcisme kan de eigen fouten en tekortkomingen niet dragen. Door de schuld buiten zichzelf te leggen, ontstaat een verhaal waarin zij de onschuldige partij is. De steun en sympathie van de omgeving bevestigen dat beeld, waardoor zij zichzelf kan blijven zien als slachtoffer in plaats van dader.

 

Creëren van bondgenoten
De zogenaamde flying monkeys – vaak mensen die oprecht denken te helpen – versterken het narratief en vergroten de druk op de partner. Hun oordeel fungeert als echo van de woorden van de narcist, waardoor het beeld zich steeds verder verankert.

 

Aantasting van identiteit
Voor de partner ligt de pijn vooral in het verlies van erkenning. Het gaat niet alleen om beschadiging van reputatie, maar om het existentiële gevoel dat je niet meer wordt gezien zoals je bent. Je raakt niet alleen (potentiële) relaties kwijt, maar ook jezelf in de ogen van de ander.

 

Dit psychologische mechanisme maakt de smear campaign zo verwoestend. Het is een aanval die zich niet alleen richt op wat je doet, maar op wie je bént. En het is precies die laag waar psychologie en filosofie elkaar raken: de vraag hoe waarheid, beeld en erkenning zich tot elkaar verhouden.

 

 

​

Filosofische laag – Waarheid, beeld en erkenning

Baudrillard beschreef hoe in de moderne cultuur het beeld zich losmaakt van de werkelijkheid. Het begint als representatie, een afspiegeling van iets reëels. Maar stap voor stap ontstaat er een simulacrum: een kopie die niet langer verwijst naar de realiteit, maar naar zichzelf. Uiteindelijk wordt de representatie overtuigender en krachtiger dan de werkelijkheid waaruit ze is voortgekomen.

 

In de context van een narcistische relatie krijgt dit een tastbare vorm. De verhalen die de persoon met narcisme verspreidt, worden een hyperrealiteit: ze voelen voor de omgeving echter dan de waarheid zelf. Mensen geloven eerder het zorgvuldig opgebouwde narratief dan de stille, vaak onzichtbare werkelijkheid van de partner. Het resultaat is dat degene die werkelijk bestaat — met gevoelens, inzet en liefde — wordt vervangen door een geconstrueerd beeld dat overal rondzingt, maar nergens klopt.

 

Filosofisch gezien is dit een aanval op erkenning. Het gelaat van de ander, om met Levinas te spreken, wordt bedekt door een masker. Wat rest, is leegte in plaats van ontmoeting. De smear campaign is zo niet alleen een psychologisch wapen, maar ook een existentiële breuk: de mogelijkheid om in waarheid gezien te worden, wordt je ontnomen.

 

Hierin schuilt de diepste pijn. Liefde, in haar wezen, is een beweging van erkenning: zien en gezien worden — in kwetsbaarheid en waarheid. Wanneer dit vervangen wordt door een illusie, door een beeld dat geen ruimte laat voor de werkelijkheid, verdwijnt de bedding waarin liefde kan bestaan. Waar liefde vraagt om openheid, creëert de smear campaign een gesloten universum van schijn.

 

​

​

Slotbeschouwing – Het narratief terugnemen

De smear campaign is meer dan een aanval op reputatie. Het is een aanval op waarheid en erkenning: een poging om jou te reduceren tot een verhaal dat niet het jouwe is. Voor mij betekende dit dat ik opnieuw moest kiezen: laat ik me definiëren door de beelden die over mij circuleren of neem ik mijn eigen narratief terug?

 

Die keuze vond haar vorm in mijn schrijven. Mijn essays zijn mijn plek, mijn stem, mijn waarheid. Ze vormen een anker te midden van verwarring en illusie. Daarbij heb ik drie conclusies getrokken die richtinggevend zijn:

 

Narratief eigenaarschap
Als ik me zou laten weerhouden om mijn waarheid te schrijven en te delen, zou ik opnieuw macht uit handen geven. Dan blijft de ander bepalen welk verhaal er verteld wordt.

 

De bodemloze put van projectie
Zelfs als ik zou zwijgen, zouden er altijd nieuwe aanknopingspunten gevonden worden om een illusie te voeden. Het is een mechanisme dat niet stopt bij mijn woorden, maar overal zijn bevestiging zoekt.

 

Waarheid als fundament
Mijn website is mijn plek, mijn anker. Hier kan ik mijn waarheid, verankerd in de werkelijkheid, neerzetten zonder censuur. Het is geen aanval, maar een daad van heling en van trouw aan mezelf.

 

In die zin is schrijven ook een antwoord op de filosofische vraag die de smear campaign oproept: wie bepaalt de werkelijkheid?

 

Het antwoord is, in dit geval, dat ik dat doe, door mijn stem niet te laten verstommen. Waar Baudrillard laat zien hoe beelden de werkelijkheid verdringen, kies ik ervoor om juist de bedding van waarheid terug te eisen door te schrijven.

 

De smear campaign heeft geprobeerd mij weg te vagen in een mist van illusie. Maar door mijn eigen woorden terug te nemen, hervind ik niet alleen mezelf, maar ook de mogelijkheid tot liefde als dragend principe: liefde die geworteld is in waarheid, in erkenning en in werkelijke ontmoeting.