Blame-shifting

Waar waarheid wordt gebroken

 

 

 

 

 

Blame-shifting is een subtiel maar vernietigend mechanisme. Het gaat verder dan een ruzie of een misverstand. Het is een patroon waarin verantwoordelijkheid telkens wordt verschoven, waarin de werkelijkheid wordt herschreven totdat degene die liefheeft en zorgt de schuldige lijkt. Het is een strategie die vaak voorkomt bij verborgen narcisme, niet in de vorm van harde beschuldigingen, maar in het verdraaien van het verhaal. Steeds opnieuw wordt een narratief geconstrueerd waarin de ander tekortschiet, terwijl de eigen daden onzichtbaar blijven.

 

Ik schrijf dit essay om blame-shifting uit de abstractie te halen. Om het te laten zien zoals het zich in de praktijk voltrekt. Want zolang het een theoretisch begrip blijft, is het ongrijpbaar. Pas in concrete gebeurtenissen wordt zichtbaar wat het doet: hoe liefde en verantwoordelijkheid worden verdraaid tot schuld en verraad, hoe waarheid uit handen glipt en hoe je gaandeweg vervreemd raakt van je eigen innerlijke kompas. Herkenning begint bij woorden. En woorden beginnen vaak bij verhalen.

 

In mijn relatie met mijn ex werd blame-shifting een terugkerend patroon. Steeds opnieuw gebeurde het op momenten die het meest wezenlijk waren: als het ging om mijn kinderen, mijn thuis, mijn lichaam. Juist daar waar ik het meest zorgvuldig wilde zijn, werd mijn handelen opnieuw en opnieuw vertaald in iets wat het niet was. Zorg werd schuld. Trouw werd tekort. Grenzen werden drama. Wat bleef was de verwarring van een wereld waarin alles lijkt te kantelen en waarin de liefde waarmee je handelt niet wordt gezien, maar tegen je gekeerd.

 

 

 

De roep in de nacht

Het was september 2023. Ik was bij mijn toenmalige vriendin toen mijn ex-vrouw belde. Mijn zoontje van drie had een zware pseudokroepaanval. Op de achtergrond hoorde ik zijn benauwde huilen, zijn schorre stem die om mij riep. Ik hoefde niet te twijfelen: als mijn ex-vrouw belt, dan is er iets aan de hand. Zij doet dat niet zomaar en zeker niet als ze weet dat ik bij iemand anders ben. Ik ben direct gegaan.

 

Toen ik thuiskwam zag ik de opluchting in de ogen van mijn zoon. Zijn ademhaling werd rustiger, hij kon weer ontspannen tegen me aan kruipen. Het was één van die momenten waarop je voelt hoe vanzelfsprekend de band is tussen ouder en kind. Hij had mij nodig en ik was er. Het was simpelweg niet anders denkbaar.

 

De volgende dag sloeg de stemming om. In plaats van erkenning voor wat er gebeurd was, kreeg ik verwijten. De gebeurtenis werd herschreven: ik zou niet naar huis zijn gegaan voor mijn kind, maar voor mijn ex-vrouw. Alsof mijn handelen niets te maken had met de acute nood van mijn zoon, maar alles met een vermeende loyaliteit aan de vrouw met wie ik kinderen heb. De realiteit van die nacht — de paniek, de benauwdheid, de opluchting van mijn kind toen ik er was — verdween. Wat overbleef was een narratief waarin mijn zorg voor mijn zoon werd omgevormd tot een vorm van verraad.

 

En dat is hoe blame-shifting werkt. De feiten blijven niet zoals ze zijn, ze worden opnieuw verteld, net zolang tot jij degene bent die tekortschiet. Waarheid wordt vloeibaar en buigt zich in de richting van macht. Wat in wezen liefdevol en vanzelfsprekend was, wordt herleid tot een fout, een gebrek of een misdaad. Het is desoriënterend om dat mee te maken. Je voelt dat je juist handelde, dat je deed wat je moest doen en toch word je aangesproken alsof je degene bent die alles verkeerd zag. In die spanning raak je langzaam de grond onder je voeten kwijt.

 

 

 

Een verjaardag in het ziekenhuislicht

Mijn dochter was net uit het ziekenhuis ontslagen na een opname van bijna een week met een atypische longontsteking. Het was mijn verjaardag, maar feestelijk voelde de dag niet. Ze moest een strak schema volgen: elke twee uur puffen, ook ’s nachts. Thuis probeerden we ritme en zorgvuldigheid terug te brengen, terwijl ik die avond een uitje gepland had met mijn partner: samen uit eten, naar de film en daarna naar haar huis. Het was een poging om ook nog iets van licht en lucht in de dag te brengen.

 

Vlak na afloop van de film kwam er een bericht van mijn ex-vrouw. Mijn zoontje had een oorontsteking en lag te huilen om mij. Ze zou hem een paracetamol geven en het nog even aankijken, maar ze wilde me alvast waarschuwen dat het misschien nodig zou zijn om naar huis te komen. We gingen door naar het huis van mijn partner, waar ik nog cadeautjes mocht uitpakken en het voor een moment voelde alsof ik mijn verjaardag toch even kon vieren.

 

Kort na middernacht volgde een nieuw bericht: mijn zoon huilde onafgebroken van de pijn, gilde om mij en ondertussen kon mijn dochter door de onrust de slaap niet vatten die ze juist zo hard nodig had. Op dat moment was de keuze helder. Ik moest naar huis.

 

In eerste instantie was er van mijn partner ook begrip, natuurlijk moest ik gaan, werd er gezegd. Ik ging naar huis, haalde mijn zoon op bij mijn ex-vrouw zodat mijn dochter ongestoord kon slapen bij haar. Ondanks de pijn van het onderbreken van mijn verjaardag wist ik dat ik juist had gehandeld: de kinderen stonden voorop. Altijd.

 

De volgende ochtend werd ik wakker met een app. De relatie was voorbij. Geen gesprek, geen erkenning voor de situatie, enkel een oordeel dat ze er klaar mee was. De nacht die begon met zorg en verantwoordelijkheid eindigde in afwijzing.

 

Blame-shifting heeft vaak deze dubbelheid. Eerst is er instemming of begrip, even lijkt de werkelijkheid erkend. Maar korte tijd later wordt dezelfde situatie opnieuw verteld, in een versie waarin jij tekort bent geschoten. Wat de avond ervoor nog vanzelfsprekend leek, wordt de volgende dag een aanleiding om je te verlaten. Het is alsof de bodem telkens onder je weggetrokken wordt, waardoor je niet meer weet waarop je kunt vertrouwen: je keuzes, je zorg, zelfs je liefde.

 

​

​

Gevaar verkiezen boven zorg

Toen we voor de eerste keer een aantal maanden uit elkaar waren geweest, vertelde ze me dat ze een relatie was begonnen met een man. Maar terwijl ze sprak, voelde ik dat dit niet het hele verhaal was. Er klopte iets niet. Na veel trekken en duwen, na ontwijkingen en halve antwoorden, kwam het uiteindelijk boven tafel: er was nóg iemand geweest. Een vreemde man die ze via internet had ontmoet, met wie ze enkele dagen na onze breuk tweemaal seks had gehad onder invloed van drugs.

 

Ik vroeg haar of het veilig was geweest. Ze zei “ja”. Pas maanden later kwam de waarheid naar buiten: het was onveilige seks geweest. En daarna was ze gewoon weer intiem met mij.

 

Met de man waar ze even een relatie mee had gehad, was het wél veilig geweest. Toen ik haar vroeg waarom, wist ik het antwoord eigenlijk al en sprak dat meteen uit: “Omdat hij dat wilde.” Ze beaamde het. Veiligheid was niet haar eigen keuze. Ze zocht liever de rand, het gevaar, alsof destructie meer houvast gaf dan zorgvuldigheid. Hoe schadelijker, hoe spannender; hoe gevaarlijker, hoe echter.

 

Toen ik ontdekte dat ze hierover had gelogen, brak er iets in mij. Het ging niet alleen om de fysieke dreiging, maar vooral om het vertrouwen dat op een fundamenteel niveau werd aangetast. Deze leugen was de eerste keiharde barst in de relatie. Een barst die niet geheeld kon worden, juist omdat er geen verantwoordelijkheid werd genomen. In plaats van erkenning bagatelliseerde ze het volledig. Mijn reactie was overdreven, zei ze. Te heftig. Ik maakte er een drama van. Zo werd zelfs de aantasting van het vertrouwen zelf weer bij mij neergelegd.

 

Dat was misschien wel het meest verwoestende: niet alleen dat het gebeurde, maar dat het geen naam mocht krijgen. Dat het breukpunt werd ontkend, alsof ik degene was die er een probleem van maakte. Blame-shifting maakte dat de leugen niet bij haar bleef liggen, maar terugkeerde als aanklacht tegen mijn emoties. En zo werd de eerste barst een kloof die nooit meer te dichten was.

 

 

​

De waarheid in de therapiekamer

Later in de relatie zat ik met haar samen in de kamer van haar therapeut. Het was de periode na de tweede keer dat ze ontrouw was geweest, ditmaal met de BSO-medewerker van haar kinderen, wederom onveilig. Ze had nooit willen erkennen dat het vreemdgaan was, alsof het woord zelf te zwaar was om toe te laten. Toch ging ze naar de therapie, zogenaamd om te werken aan haar egoïstische gedrag.

 

Tijdens dat gesprek vroeg de therapeut op een gegeven moment voorzichtig of ze toestemming had om het woord vreemdgaan te gebruiken voor wat er gebeurd was. Want dat was het ook. Het beestje bij de naam noemen. Schuchter knikte ze, gaf toestemming, alsof er eindelijk iets in beweging kwam. Voor een kort moment leek de werkelijkheid erkend.

 

Maar later, na de sessie, kreeg ik de volle laag. Volgens haar hadden de therapeut en ik ons tegen haar samengepakt, een blok gevormd waarin ze zich in de hoek gedreven voelde. Het feit dat zij haar eigen daden had moeten erkennen, draaide ze om tot een beschuldiging richting mij. Het ging niet langer over het bedrog zelf of over de kwetsuren die het had veroorzaakt, maar over mijn vermeende rol in haar vernedering.

 

Uiteindelijk wist ze het opnieuw te keren. Dat ik te heftig had gereageerd. Dat ik alles groter had gemaakt dan nodig was. Dat wat er tussen haar en die ander was gebeurd, losstond van mij en niets te maken had met haar liefde voor mij. Zelfs in de veilige ruimte van de therapiekamer, waar de waarheid even had durven verschijnen, werd ze buiten meteen weer uitgewist.

 

En zo werd opnieuw zichtbaar hoe blame-shifting werkt: wat gebeurd is, hoe pijnlijk en onmiskenbaar ook, wordt niet gedragen, maar verschoven. De werkelijkheid zelf wordt uitgegumd en in de leegte die achterblijft komt een nieuw verhaal te staan waarin jij de last moet dragen. Zelfs ontrouw, zelfs leugens, zelfs het besef dat er nog iemand anders bij betrokken was — alles verdween achter de beschuldiging dat mijn reactie het werkelijke probleem was en niet haar gedrag.

 

 

​

De functie van blame-shifting

Wie dit soort situaties van dichtbij meemaakt, ziet hoe blame-shifting als een rode draad door narcistische dynamieken loopt. Het is niet zomaar een misverstand of een ongelukkige manier van communiceren, maar een strategie met een duidelijke functie. In plaats van verantwoordelijkheid te nemen voor eigen gedrag, wordt het verhaal telkens zo herschreven dat de schuld bij de ander terechtkomt. Wat pijnlijk is om zelf onder ogen te zien, wordt verplaatst en de ander wordt verantwoordelijk gemaakt voor het lijden dat in feite uit de narcist zelf voortkomt.

 

Blame-shifting heeft een controlerende werking. Door telkens het narratief te kantelen, blijft de ander in een positie van twijfel en verdediging. Elke reactie kan tegen je worden gebruikt; elke grens die je stelt kan worden omgedraaid tot bewijs dat jij het probleem bent. Zo wordt macht behouden, niet door openlijke agressie, maar door subtiele herschrijving van de werkelijkheid. Het is precies deze sluipende werking die het zo verwarrend en uitputtend maakt.

 

Ook mijn woonsituatie werd keer op keer aangegrepen. Wat in werkelijkheid een zorgvuldig gekozen bedding voor mijn kinderen was – ontstaan uit noodzaak, maar gebaseerd op een bijna dertigjarige vriendschap en een intens co-ouderschap – werd telkens verdraaid tot bewijs van mijn tekortschieten. Het huis dat mijn thuis was, werd in haar verhaal een struikelblok dat ons uit elkaar dreef.

 

Blame-shifting functioneert ook als straf. De relatie beëindigen per app, plotseling zwijgen of dagenlange afstand nemen: het zijn manieren om macht uit te oefenen en de ander conditioneel te binden. De boodschap die steeds wordt herhaald is dat niets vanzelfsprekend goed is; zelfs liefdevolle zorg kan uitlopen op afwijzing. Daardoor wordt de partner steeds voorzichtiger, steeds oplettender, steeds meer geneigd zichzelf te wantrouwen.

 

Uiteindelijk dient blame-shifting één doel: verantwoordelijkheid vermijden en controle behouden, zodat het kwetsbare en gefragmenteerde zelfbeeld in stand kan worden gehouden. Zolang de schuld buiten henzelf ligt, hoeven ze immers niet te erkennen wat er werkelijk speelt. Maar de prijs daarvoor is hoog. Voor de partner verdwijnt de werkelijkheid stukje bij beetje uit beeld, tot zelfs liefdevolle zorg en verantwoordelijkheid verdacht worden gemaakt.

 

Blame-shifting raakt daarmee niet alleen de psychologie van een relatie, maar ook iets fundamenteler: het tast de bedding van waarheid en liefde zelf aan. In die zin reikt het verder dan gedrag of strategie. Het snijdt in de grond van ons mens-zijn, in wat het betekent om verantwoordelijkheid en zorg te dragen voor elkaar.

 

 

​

Slotbeschouwing

Blame-shifting is meer dan een strategie binnen een relatie. Het is een aanval op de bedding van waarheid en liefde zelf. Steeds opnieuw werd de werkelijkheid herschreven tot een verhaal waarin ik de schuldige was. De roep van mijn kinderen in de nacht, de zorg rond ziekte en kwetsbaarheid, de ontrouw die geen naam mocht krijgen — telkens verdween de feitelijke situatie achter een narratief dat mij tot dader maakte.

 

Filosofisch raakt dit aan de kern van verantwoordelijkheid. Levinas beschreef die als een antwoord op het appèl van de ander, zichtbaar in de kwetsbaarheid van het gelaat. In mijn ervaring was dat appèl hoorbaar in de stem van mijn kinderen, voelbaar in hun nood. Blame-shifting draaide dat om: zorg zelf werd aanklacht, liefde werd verraad. Daarmee werd niet alleen mijn handelen ondergraven, maar ook het idee dat waarheid en verantwoordelijkheid vanzelfsprekende grondslagen zijn van menselijk samenleven.

 

Toch bleef er iets overeind. Mijn dagboeken boden houvast; zij getuigden van de werkelijkheid die telkens werd ontkend. Ze werden mijn stille bewijs dat waarheid wél bestaat en dat liefde niet kan verdwijnen, ook al wordt zij misvormd.

 

Blame-shifting is daarom niet alleen psychologisch ontwrichtend, maar raakt aan iets fundamenteel menselijks. Het verstoort de ruimte waarin we elkaar in waarheid en liefde kunnen ontmoeten. Juist daarom is het van belang om het te benoemen en het zichtbaar te maken in verhalen. Om het beestje een naam te geven. Want waar de werkelijkheid opnieuw kan worden gedeeld, daar opent zich ook weer een weg naar heling — en kan liefde terugkeren als dragende grond.